Bağırsak sağlığının tüm vücut sağlığına direkt olarak etki ettiği, sindirim sistemi sağlığı anlamına geldiği bir gerçektir. Bağırsak fonksiyonları ile ilgili yaşanan aksaklıklar, bozukluklar kişinin yaşam kalitesini fazlasıyla düşürmekte, aynı bağlamda bağırsakla ilgili bozukluklar da toplumda hemen her yaşta çok sık görülmektedir. Aynı şekilde çok sık rastlanan bağırsak sorunlarının başında İrritabl Bağırsak Sendromu (İBS) geliyor. Kişinin günlük yaşamını sekteye uğratan, hayat kalitesini düşüren İrritabl Bağırsak Sendromu (İBS) ciddi bir sağlık problemidir. İlk olarak kendini şiddetli karın ağrısı ile gösteren İrritabl bağırsak sendromu kesinlikle erken dönemde teşhis edilmesi, tedaviye başlanması gereken bir rahatsızlıktır.

İrritabl bağırsak sendromu; kişinin teşhis edilen farklı bir hastalığının olmaması durumunda, ara ara gelen şiddetli abdominal ağrı, kasılma ve ishal ile birlikte görülmesi ya da bu şikayetlerin sanki bir kriz gibi yaşanması durumunda ortaya çıkmaktadır. Çok şiddetli ağrıya sebep olan İrritabl bağırsak sendromunun ortaya çıkma nedeni kesin olarak bilinmemekle birlikte, kişinin yüksek kaygı ve stres içinde olmasının sorunu şiddetlendirdiği bilinmektedir. Uzmanlara göre İrritabl bağırsak sendromu toplumda her 5 kişiden birini hayatının bir döneminde etkilemektedir. Özellikle de gastroenterolojistler bu rahatsızlığı diğer kişilerden daha sık yaşamaktalar. Genel olarak toplumda kadınların erkeklerden yaklaşık iki kat daha fazla yaşadıkları İrritabl bağırsak sendromu çoğunlukla erişkinlik döneminin başında ya da ortasında görülür.

İrritabl bağırsak sendromunun semptomları nelerdir?

İrritabl bağırsak sendromunun semptomlarının en başında kişinin karın bölgesinde ara sıra gelen, kramp şeklinde ağrıdır. Bunun dışında;

• Genellikle sol tarafta oluşan abdominal distansiyon,
• Normalden daha sık gaz çıkarma,
• Bağırsakların hızlı çalışmasıyla oluşan geçici bir rahatlama,
• Dışkılamaya rağmen bağırsakların tam boşalmadığı hissi,
• Aşırı gaz ve sıkışma hissi,
• Fazla mukus akıntısı,
• Daha sık ishal,
• Karın bölgesinde kasılmalar,
• Mide bulantısı,
• Nadiren sindirim yolları ile ilgisi olmayan baş ağrısı, sırt ağrısı ya da yorgunluk da İrritabl bağırsak sendromunun semptomu olarak yaşanabilir.

Yukarıda sıralanan semptomlar genellikle kesintili ve yaşam boyu zaman zaman tekrarlayan, ancak zaman içinde sıklığı ve şiddeti azalan şekilde seyreder. Genellikle komplikasyona yol açmamakla birlikte, çok şiddetli formlarında daha ciddi sorunlar ortaya çıkabilir.

İrritabl bağırsak sendromundan şüphe edip doktora başvurmak için aslında kişinin normal bağırsak fonksiyonlarının dışında bir şeyler yaşıyor olması bile yeterli olabilir. Ancak “normal” olarak algılanan bağırsak fonksiyonu kişiden kişiye değişiklik göstermektedir. Yani normal bağırsak hareketi bir günde üç kereye kadar olabileceği  gibi bir haftada üç kez gibi seyrek aralıklarla da olabilir, burada önemli olan kişinin bünyesinin düzenidir. Her iki durum da “normal” olarak kabul edilir. Fakat bu iki durumda da kesinlikle dışkıda kan ya da kramp şeklinde ağrı gibi sorunlar olmamalıdır.  İrritabl bağırsak sendromu olan kişiler genellikle kabızlık ya da ishale eşlik eden kramp tarzında  karın ağrıları şikayetiyle doktora başvururlar. Bazı vakalarda kabızlık ve ishal dönemleri birbirini takip ederken, bazı kişilerin dışkılarında bolca mukus tespit edilir ya da kanama, ateş, kilo kaybı ve devamlı seyreden ciddi ağrılar bu sendromun belirtisi de olabilir, başka problemlere de işaret ediyor olabilir.

İrritabl bağırsak sendromu (IBS) nasıl teşhis edilir?

İrritabl bağırsak sendromunu genellikle doktorlar daha ciddi organik hastalık risklerini ekarte ettikten sonra  teşhis ederler. Bu bağlamda doktor, belirtilerin dikkatli bir tanımlanmasını içeren tam bir tıbbi öykü alır, hem fiziksel muayene hem de laboratuvar testleri yapılır. Hastanın dışkısında kanama olup olmadığını anlamak için dışkı örneği test edilir. Ayrıca doktor, organik bir hastalık olup olmadığından emin olmak için röntgen ya da kolonoskopi gibi tanı yöntemleri kullanabilir.

İrritabl bağırsak sendromu (IBS) üreme yetisini etkiler mi?

İrritabl bağırsak sendromunun çoğunlukla kadının hamile kalma yetisine olumsuz bir etkisi olmaz. Ancak genel sağlık durumunu etkilemesi dolayısıyla üreme konusunda da birtakım sorunlar yaşanabilir. Bununla birlikte erkeğin üreme yetisi, ülseratif kolit tedavisinde kullanılan “sulfasalazin” adlı maddeyi içeren ilaçtan ciddi şekilde etkilenmektedir. Şöyle ki; bu ilacı kullanan erkeklerin yaklaşık % 80’inde sperm bozuklukları saptanmış ve spermde oluşan bu anormalliklerin ilaç kullanımı kesildikten sonra zamanla ortadan kalktığı gözlenmiştir. Bu bağlamda bakıldığında erkeklerin sperm üretimi 3 aylık periyotlar şeklinde ilerlediğinden bu ilacın kullanımını bıraktıktan  3 ay sonrasında spermlerin normal özelliklere kavuşacağı, yani ilacın olumsuz etkisinden kurtulacağı yorumu yapılabilir.

Bağırsak sorunları bağlamında bakıldığında, kalın bağırsağın alınması gibi kapsamlı karın veya mesane ameliyatları erkeklerde ereksiyon olamama, yani cinsel organın sertleşmemesi riskini artırdığından, üremeyi engelleyebilir. Kadınlarda ise büyük çaptaki karın ameliyatları da, genellikle karın dokularının zedelenmesine bağlı olarak doğurganlık yetisini olumsuz etkileyebilmekte, üreme sorunlarına sebep olabilmektedir.

Uzmanlara göre; iltihabi bağırsak hastalığı olan kadın ve erkeklerin, hastalıklarını genleri aracılığıyla çocuklarına geçirme riskleri bulunmaktadır. İltihabi bağırsak hastalığı olan kişilerin çocuğu, kardeşi gibi birinci derece akrabalarının da iltihabi bağırsak hastalığına yakalanma riski, birinci derece yakınlarında bu hastalık olmayan kişilere göre 3 – 25 kat arasında değişen oranlarda daha fazladır. Yani bu konuda genetik özelliklerin de önemi büyüktür.

Gebelik ve iltihabi bağırsak hastalığı (IBS)

Gebelik süreci; anne adayının hücrelerinde, dokularında, organlarında, kısacası tüm vücudunda fiziksel ve zihinsel olarak var olan her şeyden etkilenmektedir. Bağırsaklar da tüm vücut sağlığımız için çok önemli fonksiyona sahip olduğundan bağırsakla ilgili sorunların gebeliği etkilememesinden bahsedilmesi söz konusu değildir. Kadınlar hamile kaldığında, bağırsak hastalığının ciddiyeti ve kapsamına göre hamilelik dönemi bundan etkilenmektedir. Şöyle ki; bağırsak hastalığı hafif olan kadınların üçte ikisinde hamilelik süresince hastalık yine hafif seyreder, hastalığı ciddi ve aktif olan kadınlarda da hastalık aynı şekilde devam eder. Bu sebeple de doktorlar kadınlara, hastalıklarının hafif seyrettiği dönemlerde hamile kalmalarını tavsiye ederken, şiddetli semptomların olduğu dönemde hamilelik çok daha zorlu olacaktır.

İrritabl bağırsak sendromunun gebelik öncesi tedavisi

Gebe kalmayı düşünen kadınlardan İrritabl bağırsak sendromu sorunu olan ya da olmayan tüm kadınlar için sağlık koşullarını artıracak birtakım öneriler yapılabilmektedir. Bunlar genel olarak tüm gebe kalmak isteyenler için geçerli olurken, İrritabl bağırsak sendromu olanların da sorunlarını hafifletecektir. Anne olmayı düşünen tüm kadınlar;

• Doktor önerisi ile en az 400 mcg folik asit desteği almalılar. Gebelik öncesinden folik asit alımına başlanması “nöral tüp defekti” adı verilen belli doğum kusurları riskini azaltır. Folik asit desteğine hamile kalınmaya çalışılan dönemden önce başlanmalı ve en az hamileliğin ilk 3 aylık döneminin sonuna kadar kullanılmalıdır. Doktorun önereceği doğum öncesi vitaminlerin çoğu yeterli folik asit içermektedir.
• Gebelik denemelerine başlamadan en az 3 ay öncesinde sigara, alkol ve diğer zararlı maddeleri bırakmalılar.
• Kendilerine reçete edilen ya da reçetesiz olarak kendi tercihiyle kullandığı bütün ilaçları doktoruyla birlikte gözden geçirmeli, gebelik için uygun olup olmadığı doktor tarafından belirlenmelidir. Zira bazı ilaçlar hamilelik sırasında ya da hamileliğin planlandığı dönemde güvenle kullanılabilirken, bazıları güvenli değildir. Bazı vakalarda doktor, güvenli olmayan ilacın yerine başka bir ilaç reçete edebilir.
• Gebe kalmaya çalıştığı dönemde ve hamilelik süresince kafein alımı sınırlandırmalı, günlük 250 miligramın altına indirmelidir.
• Gebelik öncesinde kızamıkçık, brusella (tavuk frengisi), HIV, hepatit B ve sistik fibrosis gibi kalıtsal hastalıkların testinin yapılması önemlidir.

İrritabl bağırsak sendromunun gebeliğe etkileri

Yukarıda da bahsedildiği üzere gebelikteki sağlıkla ilgili hemen her husus anne adayının ve bebeğin sağlığını az ya da çok etkileyebilmektedir. Ancak gebelikte iltihabi bağırsak sendromunun bebeğin büyümesi ve gelişiminde ne derece etkili olduğuna dair yapılan bilimsel çalışmalar, hamileliğin sonlandırılmasına etkisi olduğu şeklinde bir veri göstermemektedir. Aynı bağlamda bu konudaki genel veriler; bebeğin sağlığı ve erken doğum riski, bağırsak hastalığının doğum öncesi ve doğum süresince ne kadar ciddi ve yaygın seyrettiğine bağlı olarak değiştiğini gösteriyor. Yani rahatsızlık ne kadar şiddetli ise bebeğin ve gebeliğin etkilenme düzeyi de o kadar şiddetli olmaktadır. Uzmanlara göre İrritabl bağırsak sendromunu daha ağır yaşayan kadınların erken doğum yapma ve düşük kilolu bebek doğurma riskinin daha yüksek olduğunu belirtmekteler. Bazı vakalarda iltihabi bağırsak hastalığı ve hamilelik üzerine yapılan çalışmalar sadece ülseratif koliti olan, sadece Crohn hastalığı olan ya da her iki hastalığı da taşıyan kadınları içermektedir. Bu tür durumlarda kadınların nasıl ya da farklı bir tip iltihabi bağırsak hastalığından etkilenip etkilenmediğine dair yorum yapmak doğru olmazken, bağırsak sorunlarının gebeliği olumsuz etkilediği de nettir.

Bilimsel verilere göre; Crohn hastalığı olan kadınların düşük kilolu bebek dünyaya getirme ve erken doğum yapma riskleri daha yüksektir. Çalışmalar annesi Crohn hastalısı olan bebeklerin çoğunluğunun 2500 gramın altında ve erken doğduğunu gösteriyor.

Gebe kalma döneminde iltihabi bağırsak sendromu hafif seyreden kadınların hastalıkları hamilelik süresince de hafif seyreder, yani şiddetlenmez. Ülseratif kolit sorunu olan kadınların üçte birinde hastalık genellikle hamileliğin ilk üç ayında şiddetlenir. Hastalığın kadının ilk gebeliğindeki seyri, sonraki gebeliklerinin nasıl seyredeceğine dair doğru bir fikir vermez. İşte bunun aksine, hamile kalma sürecinde İrritabl bağırsak sendromu aktif olan kadınların hastalıkları gebelik süresince de aktif olarak devam eder. Hatta gebelik döneminde kalın bağırsağın alınması gibi ameliyat gerekebilir. Ancak bu ameliyatlar erken doğum sancıları ve düşük yapma riskini artırır. Bunlarla birlikte gebelik öncesinde ülseratif kolit (kalın bağırsak) ameliyatı geçiren kadınların birçoğu, normal bir hamilelik ve doğum süreci geçirmekte, hatta normal doğum bile yapabilmektedir.

Hamilelikte İrritabl bağırsak sendromu nasıl tedavi edilir?

Hamilelik döneminde anne adayının sağlığı her zamankinden çok daha önemlidir. Zira sağlıklı bir anne adayı, sağlıklı bebek demektir. Anne adayının yaşadığı sağlık sorunları bebeğin sağlığını ve gelişimini olumsuz etkilemektedir. Bu bağlamda hamilelikte bağırsak hastalığı olan kadınların teşhis ve tedavisi de mide ve bağırsak hastalıkları uzmanı ve gebeliğin takibini yapan doktorun işbirliği ile yapılabilmektedir. Gebeliği takip eden doktor, anne adayının şikayetlerine göre onu mide ve bağırsak hastalıkları uzmanına (gastroenteroloğa) yönlendirmektedir. Genellikle anne adayları gebeliğin 28. haftasına kadar 2 haftada bir doktor kontrolüne gider, gebeliğin ilerleyişine göre 28. – 36. haftalar arasında da 2 haftada ya da gerekirse haftada bir kontrol gerekebilir. 36. haftadan sonra ise doğuma kadar genellikle haftada bir kontrol gerekir. Bu şekilde düzenli olarak kontrolleri yapılan kadınların zaten her bir şikayeti doktor tarafından detaylı bir şekilde değerlendirilmektedir. Bu bağlamda bağırsaklarla ilgili her türlü sorunda gebeliği takip eden doktor gerekli yönlendirmeyi yapacaktır. Eğer şikayetler incelendiğinde iltihabi bağırsak sendromu teşhisi konursa gebeliğe uygun ilaç tedavisi yapılacaktır. Ancak söz konusu olan dönem gebelikse ilaç kullanımı çoğunlukla güvenli olmuyor ya da güvenli olsa da birtakım çekinceler olabiliyor. Bu bakımdan ilaç tedavisinden önce anne adayının bağırsak fonksiyonlarını düzenleyici yaşam tarzı alışkanlıkları edindirmek ön plandadır. Bu bağlamda bağırsak sağlığını destekleyecek şekilde sağlıklı bir beslenme programı uygulamak, daha sık hareket etmek, egzersiz yapmak ve stresi hayattan çıkarmak çok doğru yaklaşımlar olur. Zaten hamilelik döneminde yaşanan rahatsızlıkların tedavisinde ilaç ya da cerrahi operasyondan önce daha doğal ve doğru yaşam ve beslenme alışkanlıkları edinmek tavsiye edilir.

• Doğru beslenmek

İrritabl bağırsak sendromlu birçok kişi belirtilerinin yemek yemelerinin ardından ya da stres altında oldukları dönemde ortaya çıktığını ya da arttığını belirtmekteler. Neredeyse hiç bir uzman, bu rahatsızlığın neden ortaya çıktığı konusunda emin olmasa da şiddetinin azaltmak için sağlıklı öneriler mevcuttur. Şöyle ki; yemek yemek kalın bağırsakta kasılmalara sebep olur ve normal şartlar altında bu tepki, yemekten sonraki 30 – 60 dakika içerisinde bir bağırsak hareketi olması için uyarıcı rol oynar. Ancak İrritabl bağırsak sendromlu kişilerde bu uyarım çok kısa zamanda ortaya çıkabilir ve ağrı, kramp ya da ishal buna eşlik edebilir.

Burada bağırsağın verdiği bu hızlı ve şiddetli tepkinin kuvveti genellikle yemeğin içerdiği kalori ve özellikle de yağ ile doğrudan ilgilidir. Hatta hayvansal ve bitkisel tüm yağlar kalın bağırsak kasılmaları  için güçlü bir uyarıcıdır ve pek çok yemek; özellikle her çeşit et, kümes hayvanlarının derisi, tam yağlı süt, krem peynir, tereyağı, bitkisel yağ, margarin, hamur işlerine katılan yağ, avokado, çırpılmış krema  gibi gıdalar yüksek oranda yağ içermektedir. Bunları bağırsakların sorunsuz bir şekilde tolere edebilmesi içinse tam olarak sağlıklı olması gerekiyor.

Başka herhangi bir sağlık sorunu olmayan, sadece İrritabl bağırsak sendromu olan kadınlar için hamilelikte düzenli ve sağlıklı bir beslenme programını uygulamak tedavide yeterli olabilir ya da en azından şikayetleri azaltabilir. Ancak beslenme programını değiştirmeden önce hangi yiyeceklerin rahatsızlığa sebep olduğu belirlenmeli ve bu konu doktorla paylaşılmalıdır. Doktor vereceği önerilerle anne adayının hem besin ihtiyacının doğru şekilde karşılanması hem de bağırsak hareketlerinin düzelmesine yardımcı olacaktır. Birçok vakada lifli besinler İrritabl bağırsak sendromu belirtilerini azaltır. Bu bağlamda tam tahıl ekmekler ve tahıllar, fasulye, meyve ve sebzeler en kaliteli lif kaynaklarıdır.

• Stresten uzak kalmak

Stres de İrritabl bağırsak sendromlu kişilerde kalın barsak kasılmalarını çok şiddetli uyarıcı etkiye sahiptir. Neden böyle olduğu tam olarak anlaşılamamakla birlikte bilim insanları, kalın bağırsağın kısmen sinir sistemi tarafından kontrol edildiği şeklinde bir açıklama getiriyorlar. Bu bağlamda zihinsel sağlık terapileri ve stres azaltma yöntemleri ile, en çok da strese sebep olan kişilerden ve ortamlardan uzak kalmaya çalışarak İrritabl bağırsak sendromunun belirtileri, şikayetleri azaltılabilir.

• İlaçlar

Gebelik söz konusu olduğunda ilaç tedavisine hep biraz tedbirli yaklaşılır. İrritabl bağırsak sendromunda da ilaç tedavisi çok etkili olmakla birlikte gebelikte çok fazla tercih edilmez. Doktor, anne adaylarına bu sorunu tedavi etmek için lif ağırlıklı bir beslenme programı, stresten uzak bir yaşam, lif katkıları, kabızlık durumunda müshil ya da gebelikte kullanımı güvenli olan anti-diyare ilaçları önerebilir. İrritabl bağırsak sendromunun tedavisinde; sulfasalazin, antibiyotikler, 5 – ASA, steroidler, Azatioprin ve 6-merkaptopürin, İnfliksimab, Adalimumab ve Certolizumab pegol doktor reçetesi ile kullanılmaktadır. Ancak bunların pek çoğu gebelikte güvenli değildir ya da güvenli olup olmadığına dair yeterli çalışma bulunmamaktadır. Bunlardan Sulfasalazinin gebelikte güvenli olduğu bilinir, antibiyotiklerden bazıları güvenlidir, steroidlerin hamileliğin ilk 13 haftasından önce alınmasının çok zararlı, sonraki gebelik haftalarında kullanımı hakkında yeterli araştırma olmadığı biliniyor.