Bir kişinin yetişkinlikte karşılaştığı, yaşadığı sağlık sorunlarının pek çoğu aslında daha anne karnındayken ya da çocukluk dönemindeyken belirtiler vermektedir. Sendromların da çoğu zaten bebeklik, çocukluk dönemlerinde verdiği işaretlerle tespit edilmeli, tanısı konmalı ve tedaviye başlanmalıdır. Tıpkı pek çok sendrom gibi Asperger sendromu da çocukluk döneminde başlamakta ve özellikle de sosyal etkileşimi zorlaştıran bir sorun olarak belirti vermektedir.

Asperger sendromu otizme benzer

Bilinen en önemli belirtileri çocuğun aşırı içe kapanık, iletişim sorunu olan ve beceri zayıflığı olan halidir. Asperger sendromunun genel özellikleri aslında biraz da olsa otizme benzer. Çünkü tıpkı otizm gibi, asperger sendromunun da ortaya çıkma nedeni henüz tam olarak bilinememektedir. Yine aynı şekilde Asperger sendromu bir ömür yaşamı etkileyen bir rahatsızlıktır. Otizm kadar yaygın görülmeyen, pek bilinmeyen Asperger sendromu diğer insanlarla iletişimi, etkileşimi çok zorlaştıran gelişimsel bir bozukluktur. Bu çocuklar sosyal açıdan beceri eksikliği yaşadıkları için arkadaş edinmeleri çok zor olabilir. Asperger sendromu yaşayanlarda otizm özelliklerinin bazıları görülebilmekte, kimi zaman otizmle karıştırılmaktadır. Hem Asperger sendromunda hem de otizm sendromunda çocukların; sosyal becerileri zayıftır, alıştıkları rutini severler ve yaşamlarında değişiklikten hoşlanmazlar. Ancak bunun tersine otizmli çocukların aksine Asperger sendromu olanlar normal şartlar altında konuşma becerisinin geliştiği yaşta, yani 2 yaşından önceki dönemde konuşmaya başlamaktalar.

Asperger sendromunun neden olduğu henüz bilinmiyor!

Şikayetleri ömür boyu süren Asperger sendromunun belirtileri zaman içinde, uygulanan tedavilerle düzelme eğilimindedir. Hem Asperger sendromu hem de otizm toplumda çocukluk döneminde çok yaygın gelişimsel bozukluklar grubu içindedir. Oluşma nedeni tam olarak bilinemeyen Asperger sendromunun aynı zamanda nasıl engellenebileceği de bilinmemektedir. Buna sebep olan etkenler nasıl ki tam olarak bilinemiyorsa hangi önlemlerle engellenebileceği de bilinemiyor. Ancak uzmanlar bu sendromda genetik özelliklerin etkili olduğunu düşündüklerinden bunun üzerine araştırmalar yapmaktalar. Genel olarak Asperger sendromunun en önemli belirtisi sosyal ilişki problemleri olduğundan Asperger sendromlu çocuklar birbirlerine benzemez. Zira bu sendromun belirtileri çok çeşitlidir, değişebilir.

Doktor Hans Asperger tarafından tanımlanan Asperger sendromu, otizmin dışında tutulmuş ve otizmden farklı olarak dil ve konuşma becerisinde gelişim geriliği görülmez, normal çocuklardaki gibidir. Bununla birlikte Asperger sendromunun belirtileri, otizm spektrum bozukluklarından farklı olarak genellikle kendini daha büyük çocuklarda gösterir.

Asperger sendromu tanısı nasıl konur!

Asperger sendromu çocukluk döneminde ciddi belirtiler veren, fark edilen bir sorundur. Diğer çocuklardan farklı özellikleri olduğu genellikle 4 -11 yaşları arasında fark edilir ve doktora başvurulduğunda Asperger sendromu tanısı konabilir. Asperger sendromunun tipik özellikleri olan sosyal etkileşimde bozukluk, tekrarlayıcı davranışlar, bilişsel gelişim eksikliği ve aşırı içe kapanıklık gibi belirtiler tanı için belirleyici rol oynar. Bu sendromunun tanısını koymak için çocuklar farklı ortamlarda değişik zamanlarda gözlemlenir ve öğrenme tarzı, motor gelişimi, güçlü ve güçsüz yanları ve bağımsız yaşam becerileri detaylı olarak incelenir. Ancak çocuklukta tanı konmadığı ve tedavi edilmediği için yetişkinlikte fark edilen Aspergere tanı koymak daha zordur. Zira tıpkı otizmde olduğu gibi Asperger sendromunda da erken tanı, tedaviyle gelişimde çok önemlidir.

Asperger sendromu belirtileri nelerdir?

Yaşam boyu etkileri devam eden ve tedavi ile yaşam konforu artırılabilen, ancak tamamen tedavisi mümkün olmayan Asperger sendromu çocukluk, gençlik ve yetişkinlik dönemlerini etkilemektedir. Alışılmış rutin yaşamını seven, sosyal becerileri normalden zayıf olan Asperger sendromlu çocuklar genellikle tam zamanında konuşmaya başlar. İşte en çok bu özelliği ile de otizmden ayrıdır. Çocuğun okul öncesi döneminde belirtiler ile yaşıtlarından ayrılırlar.

Asperger sendromunun çocukluk dönemi belirtileri

• Normal konuşabiliyor olmalarına rağmen sohbeti başlatma ve sürdürmede zorluk çekerler. Onlara gönderilen sosyal ipuçlarını seçemez ve diğerlerinin beden dilini anlayamaz, sohbeti başlatamaz veya sohbeti sürdüremez, sırayla konuşma gibi doğuştan gelen sosyal becerileri eksiktir.
• Empati eksikliği yaşarlar, sadece kendi duygu ve düşüncelerine odaklanırlar.
• Alışık oldukları yaşamda rutini sever, değişiklikten hoşlanmazlar.
• Çok fazla içine kapanıktırlar.
• Birbirini takip eden, tekrarlayan davranışlar sergilerler.
• Tekdüze konuşurlar.
• Karşısında başkaları konuşurken değişen ses tonunu anlayamaz, esprileri, şakaları algılayamazlar.
• Kişilerle iletişimde konuşmalar resmidir ve göz kontağı kurulmaz.
• Hobisi olan 1 – 2 konuda aşırı ilgilidirler, çok detaycı olabilirler. Kesinlikle çok hakim olduğu 1 – 2 ilgi alanının olması Asperger sendromlu çocukların çoğunun genel özelliğidir. Var olan bir bütünün sadece parçalarıyla veya alışılmışın dışında aktivitelerle çok fazla ilgilenirler. Asperger sendromlu çocuklar; ev dizayn etmek, aşırı detaylı resimler çizmek veya astronomi öğrenmek gibi, yılanlar, yıldızların adları, dinozorlar gibi belirli konulara aşırı ilgi gösterirler.
• Normalin dışında yüz ifadeleri veya vücut dili vardır.
• Kendi yaşından beklenenden daha resmi bir konuşma tarzı vardır.
• Sevdiği konulara karşı aşırı ilgi ile konuşur, tek taraflı sohbete dalarlar.
• Motor becerilerin gelişimi yaşıtlarına göre daha geç gerçekleşmekte; çatal bıçak kullanmak, bisiklete binmek veya top yakalamayı öğrenmek gibi basit sayılabilecek beceriler gecikebilir, yürüyüşü değişik olabilir, el yazısı kötü olabilir.
• Konuştuğu kişilerle göz kontağından kaçınır, hatta başkalarına bakmaktan hoşlanmaz.
• Çok yüksek duyarlılığa sahip olduğundan yüksek ses ve ışık, yoğun tat veya dokulara karşı hassas olurlar.

Yukarıda sıralanan belirtilerden birisi veya birkaçı görüldüğünde çocuğun kesinlikle Asperger sendromuna yakalandığı yorumu yapılmaz. Asperger sendromu tanısının tam anlamı olarak konabilmesi için uzman doktorlarla görüşmek gerekiyor.

Asperger sendromunun gençlik dönemi belirtileri

4 – 12 yaş arasında belirtilerin sıklıkla görüldüğü bilinmekle birlikte, Asperger sendromu belirtilerinin çoğu gençlik boyunca devam etmektedir. Gençlik döneminde Asperger sendromlu gençler;

• Kendilerinde eksik olan sosyal becerileri zaman içinde öğrenmeye başlayabilirler. Ancak yine yaşıtlarına göre iletişimde zorlanmaya, diğerlerinin davranışlarını anlamada zorlanmaya devam ederler, farklılıkları arkadaşları tarafından da fark edilir.
• Asperger sendromlu gençler, tıpkı diğer gençler gibi arkadaş edinmek isterken, diğer gençlere yaklaşırken ürkek ve korkak davranırlar.
• Kendilerinin diğerlerinden fark olduğunu hissederler.
• Normal şartlar altında gençler havalı olmaya ve görünmeye, popüler olmaya önem verirken Asperger sendromlu gençler uyum sağlamayı sinir bozucu ve duygusal olarak gereksiz bulabilirler.
• Yaşlarının gerektirdiğinden daha çocuksu ve saf oldukları için ve herkese kolayca güvendikleri için etrafındakilerden alay ve zorbalık görebilirler.

Yukarıda sıralanan tüm bu zorluklar ve farklılıklar Asperger sendromlu gençlerin daha çekingen olmasına, sosyal olarak dışlanmasına, anksiyete ve depresyona daha meyilli olmalarına sebep olabilir. bu genel kanıya rağmen bazı Asperger sendromlu gençler birkaç yakın arkadaş edinebilir ve bu arkadaşlıklarını uzun süre sürdürebilirler. Asperger sendromlularda klasik olarak gözlenen bazı özellikler genç için faydalı da olabilir. Şöyle ki; Asperger sendromlu gençler genellikle sosyal normları, modayı ve geleneksel düşünceyi takip etmek yerine yaratıcı düşünce ve orijinal ilgi alanları ve hedefler edinebilirler. Kendi kurallarını ve kendi doğrularını takip ederek, kurallar ve dürüstlükle ilgili seçimleri ile sınıfta ve toplumda sivrilebilir, ön plana çıkabilirler.

Asperger sendromunun yetişkinlik dönemi belirtileri

Asperger sendromu ilk belirtilerini çocukluk döneminde göstermeye başlar ve bu belirtiler genellikle hayat boyu sürer. Ancak şiddetinde farklılıklar olur, tedavi ve kontrollerle zamanla dengelenir ve gelişim elde edilir. Asperger sendromlu yetişkinler genel olarak;

• Kendisiyle daha barışıktır.
• Güçlü ve zayıf yönlerinin farkına varmış ve onlarla yaşamayı öğrenmiştir.
• Etrafındaki diğer kişilerin sosyal işaretlerini anlamak gibi sosyal becerileri zamanla öğrenmiş olabilirler.
• Uygun şartlar oluştuğunda evlenir ve çocuk sahibi olabilir.
• Bu sendromun tipik özellikleri olan detaylara dikkat etme ve ilgi alanlarına odaklanma gibi bazı özellikler üniversite eğitiminde ve kariyer planlamasında başarı şansını arttırabilir.
• Teknolojik gelişmelerle çok ilgilenirler ve hatta Asperger sendromluların en yaygın kariyer seçimleri mühendisliktir.
• Bilim v eteknoloji dışında pek çok konuda çok ciddi başarılar elde edebilirler. Hatta Wolfgang Amadeus Mozart, Albert Einstein, Marie Curie ve Thomas Jefferson gibi önemli kişiler Asperger sendromludur.

Asperger sendromunun otizmden farkı nedir?

Bir çocukluk dönemi sendromu olan tüm yaşamı etkileyebilen otizm, yaşamın ilk 3 yılında ortaya çıkarken, Asperger sendromlu çocukların çoğu bebeklik yıllarını diğer bebeklerle aynı sağlık düzeyinde geçirirler. Otizmlilerde konuşma geriliği görülürken, Asperger sendromlu çocukların konuşmaya başlama ve konuşma gelişimleri normaldir. Yani bu bağlamda bilişsel ve dil gelişimi olarak otizmden farklıdır. Asperger sendromlular, otizmlilere göre daha konuşkan olurlar, özellikle de ilgi duydukları alanlarda aşırı konuşkan olurlar. Ayrıca Asperger sendromlular toplumla uyumlu olmadıklarının farkındayken, otizmli çocuk bunu fark etmez.

Asperger sendromu nasıl tedavi edilir?

Asperger sendromu yaşam boyu etkileri devam eden bir sorun olmakla birlikte, erken tanı, doğru ve etkili tedaviler ile belirtileri büyük oranda azaltılabilmektedir. Asperger sendromlu çocuğun diğer çocuklar ile etkileşimini artırma amaçlı verilen eğitimler, çocukların kendilerine yetmesini sağlayarak toplumda etkin bir şekilde rol almasına yardımcı olur. Asperger sendromu için uygulanan tedavi, sosyal yaşamı ve iletişimi geliştirmek ve de davranış yönetimlerini kapsamaktadır. Çocuğun gelişimine paralel olarak sürekli gelişen, kontrol edilen ve değişen eğitim programı hem okulda hem de evde devam ettirilir.

Asperger sendromunda okul programı

Asperger sendromlu çocukların okulunun taşıması gereken nitelikler:

• Bireysel dikkati geliştirmek için küçük çalışma grupları,
• Sosyal beceri eğitimi verebilecek iletişim uzmanı,
• Yapısal ortamlarda ve gözlenen aktivitelerle sosyal etkileşim olanağı,
• Gerçek yaşam becerilerini öğreten ve çocuğun özel ilgi ve yeteneklerini cesaretlendiren olanaklar,
• Eğitim programının bireyselleştirilmesi,
• Çocuğun duygusal sağlığına odaklanabilen ve aile ile iletişim içinde olan bir danışman,
• Çocuğun bireysel farklılığına saygı duyan ve onunla empati kurabilen çalışanlar

Asperger sendromlu çocukların aileleri de çocuğun sınıfında neler olup bittiğinden haberdar olmalı, gidişatı yakından takip etmeli. Öğretmen, danışman ve veli arasında sürekli devam eden iletişim olmalıdır.

Asperger sendromu tedavi stratejileri

• Asperger sendromunun tedavisi bütünsel bir yaklaşımla iletişim ve sosyal vasıfları geliştirmek ve davranış yönetiminden oluşmaktadır.
• Tedavi programı, çocuğun gelişimine paralel olarak ve çocuğa daha faydalı olacak şekilde sürekli denetlenmeli ve duruma göre ayarlanmalıdır.
• Ebeveynler çocuğun güçlü yönlerinden faydalanmalı, onu evde ve okulda ilgi alanlarına yönelmesi için cesaretlendirmelidir. Bu bağlamda özellikle aktivite odaklı gruplar ve danışmanlık da faydalı olabilir.
• Bu çocukların çoğunda dikkat eksikliği, hiperaktivite bozukluğu, bipolar bozukluk, obsesif-kompülsif bozukluk, sosyal anksiyete bozukluğu ve depresyon gibi rahatsızlıklar da görülebilir. Bu tür sorunlar zaten birçok ihtiyacı olan bir çocukla ilgilenen ebeveynler için çok ciddi bir yüktür ve bunların da ilaç ve diğer terapilerle tedavi edilmesi gerekir.
• Bu çocukların ebeveynlerinin çocuklarına yardımcı olabilmeleri için öncelikle Asperger sendromu hakkında uzmanlardan doğru ve kapsamlı bilgi almaları ve kendilerini bu konuda eğitmeleri gerekir.

Asperger sendromlu çocuklarla başarı için genel stratejiler

• Asperger sendromlu çocuklar yemek, ev ödevi ve yatma zamanı gibi düzenlenmiş günlük rutinleri severler, belirli kurallardan ve stresi en aza indiren, kafalarını karıştırmayan tutarlı beklentilerden hoşlanırlar.
• Asperger sendromlular çoğunlukla sözel eğitim ve görevlerde daha başarılı olur, doğrudan, özlü ve anlaşılır bir tavır da bu konuda yardımcı olur.
• Asperger sendromluların çoğu olayları bütün olarak algılamakta zorluk çeker ve genellikle durumların, olayların bir bölümünü görmeye meyilli olurlar. Bu sebeple de parçadan bütüne doğru giden eğitim yaklaşımından, yani kavramın bir bölümüyle başlayıp onun parça parça etrafını saran fikirlerin eklenmesiyle sonuca ulaşan eğitim yaklaşımı bu çocuklara çoğunlukla büyük fayda sağlar.
• Eğitim ve gelişimine yardımcı olabilecek şemalar ve diğer yazılı materyallerle zenginleştirilmiş görsel çok faydalı olabilir.
• Zaten hali hazırda bir miktar dikkat sorunu yaşadığından saatin sesi, lambanın cızırtısı gibi geri plandaki seslerin çocuğun dikkatini dağıtabileceği unutulmamalı ve mümkün olan en sessiz ortam hazırlanmalıdır.
• Asperger sendromlu çocuklar diğer yaşıtlarına göre çoğunlukla daha geç olgunlaştıklarından, her zaman biyolojik yaşına göre davranmasını beklememek gerekir.
• Çocuğun yaşamı içinde stresi tetikleyici olay ve nesneler bulunarak engellenmelidir.
• Olası zor durumlar için çocuk önceden hazırlanmalı ve değişiklikle veya yeni durumla başa çıkabilmesi için stratejiler öğretilmeli, yardım edilmelidir.

Asperger sendromlu çocuklarda sosyal becerileri geliştirecek stratejiler

• Asperger sendromlu çocuk diğer çocuklara normal gelen sosyal normları ve kuralları anlayamayabilir. Bu bakımdan bazı davranışların neden daha çok kabul gördüğüne dair net açıklamalarda bulunmak ve bu davranışlar için gereken kuralları öğretmek gerekiyor.
• Çocuk diğerleriyle nasıl etkileşime gireceği ve kendisiyle konuşulduğunda nasıl bir yol izlemesi gerektiğini öğrenmesi için cesaretlendirilmeli ve bunun neden önemli olduğu ona açıklanmalı.
• Çocuk öğrendiği ve olumlu yönde değiştirdiği her davranış için ödüllendirilmeli, özellikle de yönlendirilmeden bir sosyal beceriyi uyguladığında daha çok ödüllendirilmelidir.
• Toplum içinde bir iş ya da isteğin gerçekleşmesi için sırasının gelmesini beklemesi, kendisini başkasının yerine koyması gereken oyunlar veya soru -cevap seansları gibi aktivitelere katılmalıdır.
• Çocuğun rol yaparak ve televizyondaki insanların davranışlarını seyrederek ve tartışarak, çocuğun diğer insanların duygularını anlamasına yardımcı olunmalı. Bu durumlara karşı ebeveynler kendi duyguları ve reaksiyonlarını anlatarak çocuğa örnek olmalı.
• Çocuğa sosyal işaretleri anlamak ve bunlara uygun reaksiyon vermek öğretilmeli. Aynı bağlamda rol yapma yoluyla farklı insanlarla nasıl etkileşime girebileceği öğretilmelidir.
• Yalnız kalmaya meyilli olan çocuklar başkalarıyla etkileşime girmesi için teşvik edilmeli.
• Çocuk kamusal ve özel alanlar ile ilgili bilgilendirilmeli, buralarda nasıl uygun davranılacağı öğretilmelidir.

Asperger sendromlu çocukların okul başarısı için genel stratejiler

• Okul düzenini öğrenebilmesi için takvim, kontrol listesi ve notlar gibi görsel sistemler kullanılmalı.
• Çocuk okula başlamadan önce okul ortamına hazırlanmalı, çoğun günlük programı ona anlatılmalı ve okul ortamına alışması okula ait için resimler kullanılmalıdır.
• Arkadaşları tarafından gelebilecek zorbalık ve alay gibi davranışların farkında olup çocuk korunmalı, hatta sınıftaki diğer öğrenciler Asperger sendromu hakkında bilgilendirilmelidir.
• Sınıf öğretmeni çocuğun ihtiyaçlarına karşı daha hassas olması bakımından uyarılmalı ve ona yardımcı olabilecek öğrencilerin yakınına oturtulması hususunda yönlendirilmelidir.
• Çocuğun öğretmeni çocuğu sanat, okuma, kelime dağarcığı gibi çocuğun en iyi olduğu alanlardaki becerilerini gösterebileceği sınıf aktivitelerine dahil etmesi için teşvik edilmelidir.
• Ev ödevleri her gün belli bir zamanda ve yerde yaptırılarak bir rutin oluşturulmalıdır.