Hamileliğin varlığından şüphe edildiği andan itibaren anne adayı düzenli olarak doktor kontrollerine, muayenelere gitmek durumunda. Öncelikle kanda gebelik testi pozitif çıktığında doktor ultrasonla gebeliğin varlığını teyit eder. Bunun ardında düzenli aralıklarla ultrasonda bebeğin gelişimi izlenir. Bu bağlamda 1970’li yılların başlarından itibaren ultrason cihazları gebelik izlemlerinin vazgeçilmez bir parçası haline gelmiştir.Bu ultrason cihazlarının çalışma prensibi, kulağın duyamayacağı frekanstaki (ultra-sound) ses dalgalarının üretilerek bir prob yardımıyla tene yollanması ve daha sonrasında değişik yoğunluklardaki dokulardan yansıyan ses dalgalarının bir ekran üzerinde görüntülenmesi esasına dayanır.

Özellikle bilgisayar teknolojileri ve endüstriyel alandaki gelişmeler ultrason cihazlarındaki görüntü kalitesini arttırmış, her geçen gün daha ayrıntılı, daha doğru veriler elde edilebilmesine olanak tanımıştır. Bu bağlamda en son teknolojik ürün olan 4 boyutlu (4D) ultrasonlardaki görüntü kalitesi, standart 2 boyutlu (2D) ultrasonlardan çok daha yüksek olup, tıpkı MR cihazındaki gibi dokulardaki detayları bile gösterebilmektedir.

Ultrason türleri nelerdir?

• 2 boyutlu ultrason

En ve uzunluk boyutları bulunan, ancak derinlik boyutu olmayan ultrason türüdür. 2 boyutlu ultrason, muayenehanelerde en sıklıkla kullanılan standart (“geleneksel”) ultrasonlardır ve dokuların bir düzlem üzerinde görüntülenmesini sağlamaktadır.

• 3 Boyutlu ultrason

Standart 2 boyutlu ultrason cihazlarında yapılan düzlemsel bir tarama sonrasında, o bölgenin derinlik boyutunu da katarak 3 boyutlu şekilde görüntülenmesine imkan tanır. Ancak bu 2 boyutlu görüntünün, 3 boyutluya dönüşmesi10 – 15 dakika gibi bir zaman gerektirir.

• 4 boyutlu ultrason

Görüntünün en, uzunluk ve derinlik boyutlarını içeren 3 boyutlu haline eş zamanlı olarak bir monitorde görüntülenmesine olanak sağlayan en son teknolojik ultrason 4 boyutlu ultrasondur. 3 boyutlu ultrason cihazlarıyla yapılan incelemelerde anne rahmindeki bebeklerin hareketleri gecikmeli olarak görüntülenebiliyor. Ancak 4 boyutlu ultrasonografi ile  bebeğin kaşlarını çatmasından, gülmesine, esnemesine,  parmak emmesine kadar tüm hareketleri anlık ve hızlı bir şekilde izlenebiliyor.

Normal bir ultrason cihazı; “prob (tranducer, scanner)” adı verilen, anneye temas eden uçtan yayılan yüksek frekanstaki ses dalgalarının değişik yoğunluklardaki dokulardan yansıyarak oluşan görüntünün bir ekran üzerine yansıtılması mantığı ile çalışmaktadır. Geleneksel iki boyutlu ultrasonlardaki yansımalar düz olarak gelirken, bu üç boyutlu ultrasonlarda görüntü belirli açılarla gelir ve böylelikle dokular daha ayrıntılı bir şekilde görüntülenebilir. Ancak ultrasondaki 4 boyut ifadesi çekim sırasında, anne karnındaki bebeğin 3 boyutlu görüntülerinin tıpkı fotoğraf kareleri gibi eş zamanlı olarak görüntülenip kaydedilmesini anlatmaktadır.

4 boyutlu (4d) ultrasonun avantajlı yönleri

• Eskiye oranla çok daha erken dönemde cinsiyet, yarık damak, yarık dudak, eksik parmak, beyin ve omurilikten kaynaklanan rahatsızlıkların tanısı konulabilmektedir.
• Geleneksel iki boyutlu ultrasonda bebeğin el ve ayak parmaklarını tam anlamı ile değerlendirebilmek pek mümkün olmayabilir. Ancak 4 boyutlu ultrasonda bu mümkündür.
• Bebeğin ense kalınlığı ölçümüyle anlaşılabilen “mongolizm” (Down sendromu) 4 boyutlu ultrason sayesinde 3. ayda tanılanabilmektedir.
• İkiz, üçüz gebeliklerin  gelişimi 3 boyutlu ultrasona göre çok daha net bir şekilde izlenebilmektedir.
• 4 boyutlu ultrasonlar, geleneksel iki boyutlu inceleme özelliğinin yanı sıra hem renkli doppler hem de 3. boyut özelliğini birlikte içerir. Bu sebeple de ailelere üçüncü aydan itibaren cinsiyeti öğrenme ve renkli fotoğraflarını alma fırsatı doğar.
• Siyah beyaz ve 2 boyutlu ultrasonla kıyaslandığında; anne karnındaki bebeğin hem bir buçuk ay daha önce görüntülenmesine hem de net fotoğraf kalitesindeki renkli görüntüsünü elde etmeye olanak sağlar.
• Bebeğin cinsiyeti daha erken dönemlerde (14. haftada) belirlenebilir.
• Rahmin yapısal problemlerinin teşhisi kolaylaşır.
• Plasentada oluşabilecek anomaliler rahatlıkla saptanabilir.
• Anormal kanamaların sebepleri daha kolay teşhis edilebilir.
• Ektoptik (dış) gebelik, yumurtalık tümörleri, kistler, polipler ve miyomlar daha kolay teşhis edilir.
• Plasentanın yerleşimi tespit edilir.

4 boyutlu ultrasonların klasik (geleneksel) ultrasonlara göre üstünlükleri

4 boyutlu ultrasonlar, rahim içindeki fetüste oluşabilecek anomalilerin daha erken ve daha doğu bir şekilde tanınmasında çok önemlidir. Bunlar arasında özellikle; omurgada oluşan açıklıklar ve beynin kemik yapıdan dışarıya sarkması gibi santral sinir sistemi ile ilgili problemlerin tespiti önemli bir yer tutar. Bu bağlamda yarık damak ve yarık dudak anomalilerinin tespiti, Down sendromu gibi kromozomsal anomalilerde bebeğin özellikle de yüzü olmak üzere fiziksel görünümü çok daha net izlenebilir. 4 boyutlu ultrasonla bebeğin el ve ayakla ilgili anomalileri daha net ve doğru şekilde teşhis edilebilir. Gastroşizis veya omfolosel gibi karın ön duvarında olan sorunlar sonrasında batın organlarının dışarıda olması sorunlarının daha erken hamilelik haftalarında tespiti önemlidir. Bir de bebeğin cinsiyetinin daha erken bir hamilelik haftasında tespiti anne ve baba adaylarını mutlu eder.

4 boyutlu ultrasonla erken tanı

Hemen her sağlık sorununda olduğu gibi doğumsal anomalilerde erken tanının konulması hamilelik süresinde oluşabilecek tehlikeleri azaltır. Aileler hoş olmayan sorunlardan doğumdan önce haberdar olmaktalar ve bu sayede doğum sonrası bebeğe gerekebilecek bir takım operasyonlar için uygun koşulların önceden hazırlanabilir.

4 boyutlu ultrason hakkında sıkça sorulan sorular

• 4 boyutlu ultrason klasik ultrasondan farkı nedir?

Yüksek görüntü kalitesi sayesinde dört boyutlu ultrasonda bebeğinizin tüm organları ve hareketleri oldukça net ve hızlı bir şekilde izlenebilir. Anne adayı, bebeği ultrason ekranında üç boyutlu bir şekilde izleyerek bebeği ile arasında duygusal yakınlaşmayı artırır. Ancak 4 boyutlu ultrason yapılması, 2 boyutlu ultrason muayenelerinin aksatılabileceği anlamına gelmez. Çünkü bebeğin iç organları ile ilgili taramalarda 2 boyutlu taramalar oldukça yeterliyken 3 boyutlu, 4 boyutlu ultrason görüntüleri yetersiz kalır. Fakat yine altı çizilmelidir ki; dört boyutlu ultrasonların iki boyutlu ve transvajinal görüntü kaliteleri standart iki boyutlu ultrasonlardan daha yüksektir.

• 4 boyutlu ultrason ne zaman yapılır?

Normal bir gebelik süresinde gebelik izlemleri hamileliğin ilk haftalarından itibaren ultrasonlarla yapılır. Ancak dört boyutlu ultrasonla görünüm 4. ayın bitiminden itibaren anlamlı şekilde yapılabilir.  Bu yüzden 16. haftadan sonra 4 boyutlu ultrason için kliniklerde randevu alınabilir. Ultrasonda bebek görüntüleri için en iyi dönem ise 6.-7. gebelik ayları olarak bilinir.

• 4 boyutlu ultrason randevusuna nasıl gelinmeli?

4 boyutlu ultrason görüntülemesi diğer ultrason randevularından, standart muayenelerden faklı değildir. Anne adayının aç veya tokken, idrarı varken veya yokken gelmesi görüntü kalitesi değiştirmez.

• 4 boyutlu ultrason güvenli midir?

Kesinlikle evet, ultrason 40 yılı aşkın süredir jinekologlar tarafından güvenle kullanılmaktadır. Günümüze kadar yapılan çalışmalarda ultrasonun zararlı hiç bir etkisi saptanmamıştır. Uzmanlar, tanısal ultrason muayenelerinin doku üzerinde biyolojik etkilerin olmadığı konusunda hemfikirdir.

• 4 boyutlu ultrason ile her zaman iyi görüntü almak mümkün mü?

Bu soruya “çoğunlukla evet” demek doğru olur. Zira bazı durumlarda bebeğin duruş pozisyonuna ve amniyon suyunun azlığına bağlı olarak düzgün görüntü alınamayabilir. Özellikle incelemek istenen kısmın önünde amniyon sıvısının yeterli düzeyde olması çok önemlidir. Ancak 4 boyutlu ultrasonlardaki iki boyutlu standart tarama görüntü kalitesi de kesinlikle çok yüksektir.